Diagnostyka chorób metabolicznych – badania genetyczne dadzą pewny wynik!

Diag­nos­ty­ka chorób meta­bol­icznych opiera się przede wszys­tkim o bada­nia gene­ty­czne noworod­ków i dzieci. Testy DNA pomogą wykryć zaburzenia meta­bol­iczne, zan­im jeszcze dojdzie do ujawnienia się niepoko­ją­cych objawów. W więk­szoś­ci przy­pad­ków lecze­nie chorób meta­bol­icznych u dzieci pole­ga na wdroże­niu odpowied­niej dla danego przy­pad­ku diety. Jeśli diag­nos­ty­ka meta­bol­icz­na zostanie wyko­nana zaw­cza­su, może­my ura­tować zdrowie chorej osoby.

Diag­nos­ty­ka chorób meta­bol­icznych – oto najważniejsze informacje:

1. Diag­nos­ty­ka meta­bol­icz­na – jakie powikła­nia dają nielec­zone choro­by metaboliczne?
2. Diag­nos­ty­ka chorób meta­bol­icznych – jak leczy się zaburzenia metabolizmu?
3. Choro­by meta­bol­iczne – bada­nia prze­siewowe mogą je wykryć
4. Choro­by meta­bol­iczne – diag­nos­ty­ka meta­bol­icz­na opiera się o bada­nia genetyczne
5. Choro­by meta­bol­iczne – bada­nia gene­ty­czne – które wybrać?
6. Diag­nos­ty­ka meta­bol­icz­na jest kluc­zowa w kon­tekś­cie szczepień
7. Diag­nos­ty­ka chorób meta­bol­icznych a autyzm

Diagnostyka metaboliczna – jakie powikłania dają nieleczone choroby metaboliczne?

Choro­by meta­bol­iczne to gru­pa około 600 różnych uwarunk­owanych gene­ty­cznie zaburzeń meta­bol­icznych, które mogą dawać niespecy­ficzne objawy lub też, rozwi­jać się dłu­go bezob­ja­wowo, w ukryciu. Symp­to­my chorób meta­bol­icznych mogą się różnić w zależnoś­ci od danego przy­pad­ku – u oso­by chorej mogą wys­tępować nagłe i niepoko­jące ata­ki padacz­ki, może ona cier­pieć z powodu nad­miernej sen­noś­ci i zmęczenia, zapaść w śpiączkę lub męczyć się z powodu dolegli­woś­ci gastrycznych.

Nielec­zone choro­by meta­bol­iczne prowadzą do uszkodzenia układu ner­wowego i mogą przy­czynić się do ciężkiej niepełnosprawnoś­ci chorego, w tym objawów autyz­mu. Charak­terysty­cznym objawem choro­by meta­bol­icznej, do którego ujawnienia dochodzi, gdy w orga­nizmie doszło do poważnych uszkodzeń, jest opóźniony rozwój intelek­tu­al­ny oraz fizy­czny. Z tego też powodu diag­nos­ty­ka chorób meta­bol­icznych powin­na być rozpoczę­ta jak najw­cześniej (w wieku niemowlę­cym lub nawet noworod­kowym) – wtedy mamy szan­sę na to, że rozwój dziec­ka zostanie uratowany.

Diagnostyka chorób metabolicznych – jak leczy się zaburzenia metabolizmu?

Diag­nos­ty­ka chorób meta­bol­icznych u dzieci ma na celu określe­nie, z jakim rodza­jem choro­by meta­bol­icznej mamy do czynienia. Dopiero gdy dane zaburze­nie zostanie poprawnie zdi­ag­no­zowane, może­my wprowadz­ić indy­wid­u­alne, zależne od rodza­ju choro­by meta­bol­icznej, lecze­nie. Wbrew pozorom ter­apia nie jest trud­na, ponieważ opiera się na indy­wid­u­al­nej diecie lub suplementacji.

U chorego wdraża się restryk­cyjną dietę elim­i­na­cyjną lub suple­men­tację braku­ją­cych skład­ników pokar­mowych – w ten sposób moż­na ura­tować jego rozwój intelek­tu­al­ny oraz fizy­czny, mimo zapisanej w genach choro­by. W przy­pad­ku, gdy na przykład dziecko cho­ru­je na feny­loke­tonurię, wystar­czy wyk­luczyć z jego posiłków pro­duk­ty zaw­ier­a­jące feny­loalan­inę. Z kolei niedobór kar­ni­tyny wyma­ga suple­men­tacji kar­ni­tyną. Dobór diety powinien odby­wać się pod opieką lekarza, nie należy ekspery­men­tować z wprowadzaniem diety elim­i­na­cyjnej lub suple­men­tów na włas­ną rękę.

Choroby metaboliczne – badania przesiewowe mogą  wykryć około 5% możliwych zaburzeń

Każde dziecko w Polsce jest objęte badaniem prze­siewowym noworod­ków, wykonu­je się je w pier­wszych dni­ach życia malucha. Bada­nia te mogą wykryć także choro­by meta­bol­iczne. Bada­nia prze­siewowe, które moż­na wykon­ać na NFZ, mają jed­nak niewiel­ki zakres iden­ty­fikowanych chorób – potrafią one wykryć 29 chorób meta­bol­icznych, co stanowi zaled­wie 5% znanych obec­nie zaburzeń metab­o­liz­mu. W dodatku są to bada­nia bio­chemiczne – określa­ją one poziom danej sub­stancji we krwi dziec­ka, nato­mi­ast nie bada­ją prawdzi­wej przy­czyny, czyli niepraw­idłowoś­ci w genach, odpowiedzial­nych za wywołanie zaburzeń (choro­by meta­bol­iczne to choro­by o podłożu gene­ty­cznym). Z tego też powodu w wielu przy­pad­kach konieczne jest wyko­nanie badań prze­siewowych powtórnie. 

Wynik badań prze­siewowych w kierunku chorób meta­bol­icznych może się różnić w zależnoś­ci od różnych czyn­ników środowiskowych. Zdarza się, że w momen­cie pobra­nia prób­ki do bada­nia maluch jest zestre­sowany lub też ma zbyt wysoką tem­per­aturę ciała, co wpły­wa na waha­nia stęże­nia różnych sub­stancji w orga­nizmie. W efek­cie może­my otrzy­mać wynik fałszy­wie ujem­ny lub fałszy­wie dodat­ni. W związku z tym diag­nos­ty­ka meta­bol­icz­na nie może się opier­ać jedynie o wynik badań przesiewowych.

Choroby metaboliczne – diagnostyka metaboliczna opiera się o badania genetyczne

Diag­nos­ty­ka chorób meta­bol­icznych powin­na się opier­ać o wyni­ki badań gene­ty­cznych noworod­ków i dzieci. Dlaczego? Ponieważ wrod­zone choro­by meta­bol­iczne są spowodowane konkret­ny­mi mutac­ja­mi w genach i tylko dokładne sprawdze­nie genów pozwala je jed­noz­nacznie zdi­ag­no­zować i postaw­ić diag­nozę gene­ty­czną.

Na szczęś­cie w Polsce są już dostęp­ne nowoczesne bada­nia gene­ty­czne dla dzieci, które są w stanie ziden­ty­fikować na pod­staw­ie jed­nej prób­ki aż 600 rodza­jów wrod­zonych chorób meta­bol­icznych. Testy DNA korzys­ta­jące z tech­nologii NGS (Sek­wencjonowanie Najnowszej Gen­er­acji) spraw­ia­ją, że diag­nos­ty­ka chorób meta­bol­icznych nie ciąg­nie się lata­mi i dziecku moż­na od razu pomóc.

Choroby metaboliczne – badania genetyczne – które wybrać?

Najsz­er­szym badaniem DNA, które wyko­rzys­tu­jące tech­nologię NGS i moż­na je wykon­ać, gdy pode­jrze­wamy u dziec­ka chorobę meta­bol­iczną, jest test WES. Diag­nos­ty­ka chorób meta­bol­icznych w opar­ciu o wyni­ki bada­nia WES jest skutecz­na, ponieważ test potrafi za jed­nym razem przeanal­i­zować wszys­tkie geny związane z wrod­zony­mi choroba­mi metabolicznymi.

Wynik tes­tu DNA WES może potwierdz­ić lub wyk­luczyć diag­nozę choro­by meta­bol­icznej. Na życze­nie opiekunów małego pac­jen­ta badanie WES może zara­por­tować o innych, niezwiązanych z zaob­ser­wowany­mi objawa­mi chorobach, które mogą zagrażać jego zdrow­iu. Nowoczes­ny test WES potrafi wykryć pier­wotne niedobo­ry odpornoś­ci, nietol­er­anc­je pokar­mowe, skłon­ność do zakrzepicy, choro­by monogenowe i wiele innych niepraw­idłowoś­ci zapisanych w mate­ri­ale genetycznym.

Wśród badań WES na wyróżnie­nie zasługu­je badanie WES COMPLEX. Jest to innowac­ja na rynku badań gene­ty­cznych, ponieważ łączy w sobie zakres najsz­er­szego możli­wego bada­nia WES sprawdza­jącego zarówno eksony jak i introny, a także badanie bio­chemiczne. Dzię­ki temu, pac­jent, który wykonu­je takie badanie uzysku­je pełną infor­ma­cję na tem­at choro­by — zarówno czy posi­a­da gen za nią odpowiedzial­ny, jak i jaki jest jej stopień zaawansowania.

Diagnostyka metaboliczna jest kluczowa w kontekście szczepień

Wyko­nanie tes­tu WES daje lekar­zowi oraz rodz­i­com obsz­erną wiedzę o zdrow­iu dziec­ka i moż­na je wykon­ać także jako badanie przed szczepi­e­niem. Diag­nos­ty­ka meta­bol­icz­na jest istot­na na przykład w kon­tekś­cie bez­pieczeńst­wa szczepień. Choro­by meta­bol­iczne mogą się ujawnić pod wpły­wem sil­nego bodź­ca, np. po spoży­ciu danego pro­duk­tu spoży­w­czego lub po poda­niu dziecku leków / szczepi­on­ki. Dzię­ki temu, że wiemy, że maluch cho­ru­je na zaburzenia metab­o­liz­mu, może­my go należy­cie przy­go­tować do szczepi­enia i uniknąć cięż­kich powikłań (takich jak padacz­ka, śpiącz­ka czy utra­ta przytomności).

Diagnostyka chorób metabolicznych a autyzm

Diag­nos­ty­ka chorób meta­bol­icznych jest istot­na także w przy­pad­ku osób, u których zaob­ser­wowano objawy ze spek­trum autyz­mu, zaburzenia roz­wo­ju intelek­tu­al­nego stanow­ią bowiem jeden z pier­wszych objawów choro­by meta­bol­icznej [1]. Odpowied­nio wcześnie wdrożona diag­nos­ty­ka meta­bol­icz­na, a następ­nie wdroże­nie ukierunk­owanego leczenia diete­ty­cznego może zatrzy­mać postępowanie zaburzeń i ura­tować funkcjonowanie chorego na wielu płaszczyznach.

Źródła:

1. Szczałuba K., 2017. Cechy autystyczne jako objaw wrodzonych wad metabolizmu, „Pediatria Po Dyplomie”; 5