Masz wysoki poziom żelaza? Dowiedz się, co może być tego przyczyną
Żelazo to pierwiastek niezbędny do życia. Aby jednak żelazo spełniało prawidłowo swoją funkcję, musi być w idealnej równowadze. Zarówno niedobór (anemia) jak i nadmiar żelaza może się okazać niebezpieczny. Żelazo bierze udział w wielu reakcjach chemicznych w organizmie, ale najważniejszą z nich jest tworzenie hemoglobiny. Hemoglobina to białko zawarte w czerwonych krwinkach, odpowiedzialne za transport tlenu po całym organizmie. 
Spis treści:
Dlaczego na co dzień powinniśmy się wystrzegać nadmiaru żelaza?
Wysoki poziom żelaza we krwi — objawy
Wysoki poziom żelaza we krwi — jakie są przyczyny kumulowania się tego pierwiastka?
Wysoki poziom żelaza — aby wdrożyć leczenie, trzeba mieć postawioną diagnozę
Jakie objawy można cofnąć dzięki leczeniu?
Hemochromatoza jest dziedziczna
Dlaczego na co dzień powinniśmy się wystrzegać nadmiaru żelaza?
O anemii i jej konsekwencjach mówi się wiele, natomiast nadmiar żelaza jest często ignorowany. A problem ten wbrew pozorom jest bardzo częsty i poważny. Dlaczego nie wolno dopuszczać do zbyt wysokiego poziomu żelaza we krwi? Pierwiastek ten jest wysoce reaktywny i jeżeli jest go za dużo, zaczyna uczestniczyć w procesie tworzenia tzw. wolnych rodników [1] – niebezpiecznych cząsteczek. Wolne rodniki prowadzą do stresu oksydacyjnego, w wyniku którego niszczone są zdrowe komórki. Nawet niewiele podwyższony poziom żelaza we krwi może mieć negatywny wpływ na zdrowie i zwiększać ryzyko chorób sercowo — naczyniowych. A jeśli poziom nagromadzenia żelaza jest znaczny, może dojść do niewydolności wielu narządów. Zobacz, co na temat nadmiaru żelaza mówi dietetyk kliniczny »
Wysoki poziom żelaza we krwi — objawy
Żelazo gromadzi się w tkankach i narządach całego ciała. Proces ten jest powolny i może trwać od dzieciństwa [2]. Pierwsze objawy przeciążenia żelazem zazwyczaj pojawiają się po 30-tym roku życia. Są to: zmęczenie i osłabienie, bóle stawów czy bóle brzucha. Tego typu objawy często są bagatelizowane przez lekarzy, a mogą być pierwszym bardzo ważnym sygnałem, że w organizmie dzieje się coś złego. Jeśli w tym momencie nie zareagujemy i nie sprawdzimy przyczyny nadmiaru żelaza, wówczas pierwiastek ten będzie gromadził się w tkankach i narządach prowadząc do ich uszkodzenia. Dalsze konsekwencje są bardzo poważne [3]. Nagromadzone żelazo może powodować:
- choroby wątroby (zwłóknienie, marskość, a nawet rak wątrobowokomórkowy), gdyż wątroba jest pierwszym narządem, który ‘przyjmuje’ nadmiar żelaza,
- cukrzyca typu 2, spowodowana zniszczeniem trzustki,
- choroba zwyrodnieniowa stawów,
- zanik libido, impotencja, niepłodność, gdyż żelazo niszczy przysadkę mózgową i jądra,
- wczesna menopauza (nawet przed 40 rokiem życia) i problemy z zajściem w ciążę,
- choroby serca (zaburzenia rytmu, kardiomiopatia),
- brązowe zabarwienie skóry,
- zespół przewlekłego zmęczenia.
Nadmiar żelaza niszczy wątrobę, prowadząc do marskości i raka wątrobowokomórkowego oraz uszkadza trzustkę, co z kolei wiąże się z wystąpieniem cukrzycy. Kolejnym niszczonym narządem jest serce. Choroba powoduje zaburzenia jego funkcji i nadciśnienie. Ponadto hemochromatoza uszkadza przysadkę mózgową, prowadząc do braku równowagi hormonalnej w organizmie. U mężczyzn oznacza to: impotencję, zanik libido i w konsekwencji niepłodność. U kobiet może prowadzić do przedwczesnej menopauzy i problemów z zajściem w ciążę.
Chorzy zauważają u siebie również, zanik owłosienia pod pachami i w okolicach łonowych oraz zmianę barwy skóry na brązową. Wysoki poziom żelaza częściej dotyczy mężczyzn niż kobiet (kobiety co miesiąc tracą żelazo podczas menstruacji). Nie oznacza to, że kobiety nie mają problemu z za wysokim żelazem. Po prostu u nich problem ten występuje nieco później – zwykle po 50. roku życia, choć pierwsze objawy w postaci zmęczenia i wyczerpania mogą pojawić się dużo wcześniej.
Zobacz też: Przyczyny ciągłego zmęczenia
Wysoki poziom żelaza we krwi — jakie są przyczyny kumulowania się tego pierwiastka
Jeżeli wyniki badań krwi wskazują na zawyżone parametry gospodarki żelazem, należy w pierwszej kolejności wykluczyć najpoważniejszą przyczynę – hemochromatozę pierwotną.
Choć niewiele osób wie, czym jest hemochromatoza, to w praktyce choroba ta występuje bardzo często, bo u 1 na 200 osób [4]!
Hemochromatoza występuje u osób, u których zawodzi mechanizm obrony przed nadmiarem żelaza. Niestety nasze ciała nie są wyposażone w system, który potrafi na bieżąco wydalać nadmiar tego pierwiastka. Wykształcił się za to mechanizm ‘blokady’ wstępu – jeśli żelaza jest za dużo, po prostu nie jest ono już wchłaniane z jelita. Za tą blokadę odpowiada w znacznym stopniu białko HFE. Wszelkie błędy w budowie tego białka sprawiają, że nie spełnia ono swojej funkcji prawidłowo, a żelazo dostaje się do tkanek i narządów w nieograniczonej ilości. Za nieodpowiednią budowę tego białka jest odpowiedzialny gen HFE, który go koduje. Mutacje w tym genie mogą oznaczać kłopoty, dlatego dobrze jest jak najwcześniej wiedzieć o ich posiadaniu. Co istotne, nawet jedna na 8 osób może posiadać mutację w genie HFE [5]!
Innymi przyczynami okresowo podwyższonego poziomu żelaza w surowicy może być nadmierne spożywanie witaminy C, alkoholu czy czerwonego mięsa. Witamina C, alkohol, czy kwas foliowy wzmacniają wchłanianie żelaza z pożywienia w jelicie. Podwyższać poziom żelaza mogą również suplementy diety czy stosowanie antykoncepcji. Zmiana diety czy odstawienie hormonów nie są w stanie znacząco i długotrwale obniżyć poziomu nagromadzonego w tkankach żelaza. Można to zrobić jedynie poprzez odpowiednie leczenie, które opiera się głównie na naturalnej metodzie – upustach krwi. Leczenie to zazwyczaj jest skuteczne i pozwala zahamować rozwój choroby, a nawet cofnąć pierwsze objawy.
Wysoki poziom żelaza — aby wdrożyć leczenie, trzeba mieć postawioną diagnozę
Diagnozowanie hemochromatozy opiera się na wykonaniu badań gospodarki żelazem we krwi (ferrytyna, WST, TIBC) oraz testu genetycznego na obecność mutacji w genie HFE. Podczas gdy badania krwi pokażą stopień nagromadzenia żelaza w organizmie, test genetyczny jednoznacznie wskaże lub wykluczy hemochromatozę jako przyczynę takiego stanu. Dzięki powszechności testów genetycznych, wielu pacjentów może uniknąć inwazyjnego zabiegu – biopsji wątroby [6]. Wykonanie testu genetycznego znacznie skraca i ułatwia postawienie diagnozy.
Jeżeli hemochromatoza zostanie wykryta odpowiednio wcześnie (nawet w dzieciństwie), można wprowadzić szybkie i skuteczne leczenie. Niestety, ze względu na niespecyficzne objawy, średni czas diagnozy to nawet 10 lat [7]! 10 lat podczas, których nasz organizm jest codziennie bombardowany toksyczną ilością żelaza. Co więcej pacjenci często nie mając świadomości swojej choroby, przyjmują dla poprawienia odporności zwiększone dawki witaminy C. Ta z kolei powoduje jeszcze większe wchłanianie żelaza. Pogarszający się stan zdrowia pacjenta skłania lekarzy do poszerzenia diagnostyki.
Niestety często pacjenci są leczeni na schorzenia będące konsekwencją hemochromatozy (cukrzycę, niedoczynność tarczycy, marskość wątroby, niepłodność, reumatoidalne zapalenie stawów, zespół jelita drażliwego czy kardiomiopatię), nie znając ich prawdziwej przyczyny. Nie wiedzą, że w tym wypadku jedynym skutecznym leczeniem są upusty krwi obniżające poziom ferrytyny (zmagazynowanego żelaza). Nieleczona hemochromatoza prowadzi w przeciągu 5 lat do śmierci u ok. 60% chorych. Można temu zapobiec? Tak!
Jakie objawy można cofnąć dzięki leczeniu?
Dzięki wiedzy o ryzyku zachorowania, można regularnie monitorować stan zdrowia i wdrożyć leczenie w odpowiednim momencie. Dzięki temu można całkowicie zapobiec pojawieniu się objawów i wyniszczeniu narządów.
Jeżeli hemochromatoza jest już zaawansowana (wystąpiły pierwsze objawy), leczenie stopuje rozwój choroby i może przynieść ulgę. Co to oznacza?
- uczucie przewlekłego zmęczenia ustaje i chory odzyskuje energię,
- często ustają bóle stawów, a choroba zwyrodnieniowa zatrzymuje się,
- poprawia się kondycja wątroby,
- zmniejsza się insulinozależność w przypadku rozwiniętej cukrzycy,
- objawy związane z nieprawidłową gospodarką hormonalną (impotencja, brak libido, niepłodność) mogą się cofnąć.
Hemochromatoza jest dziedziczna
Warto wiedzieć, że hemochromatoza pierwotna jest chorobą dziedziczoną autosomalnie recesywnie. Oznacza to, że geny związane z rozwojem tej choroby musiały zostać przekazane przez rodziców i mogą je Państwo również przekazać swoim dzieciom. Rodzice mogą posiadać jedną wadliwą kopię genu HFE (mutacja heterozygotyczna) i być jedynie nosicielami, którzy nigdy nie będą wykazywać żadnych objawów hemochromatozy. Największe ryzyko zachorowania mają osoby posiadające dwie wadliwe kopie genów (homozygoty). Jednak jeśli każde z rodziców jest nosicielem, ryzyko zachorowania na hemochromatozę przez ich dziecko wynosi 25% [8].
Jeśli masz podwyższony poziom żelaza i chcesz sprawdzić, czy to hemochromatoza wystarczy, rozważyć wykonanie badania genetycznego. Na podstawie jego wyniku lekarz jest w stanie ustalić dla Ciebie plan monitorowania Twojego stanu zdrowia lub zaproponować odpowiednie leczenie.
Zgodnie z wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Badań Wątroby (EASL), testy genetyczne na hemochromatozę powinny być wykonane u najbliższych członków rodziny osoby chorej: dzieci, rodziców, a przede wszystkim rodzeństwa [9].
Nie należy bagatelizować wysokiego poziomu żelaza, ponieważ skutki jego odkładania się w organizmie mogą skazać nas na nieuleczalne choroby. Oczywiście można się ich ustrzec, gdy diagnoza zostanie postawiona na wczesnym etapie choroby. Od dawien dawna wiadomo, że wczesna profilaktyka w dłuższej perspektywie bardzo się opłaca. Inwestycją jest nasze zdrowie! Sprawdza się to szczególnie w przypadku nadmiaru żelaza. Jeśli został on stwierdzony oraz została określona jego przyczyna, wówczas wczesne wprowadzenie leczenia daje możliwość ustrzeżenia się przed niebezpiecznymi konsekwencjami. Jest to szansa na normalne życie.
Źródła:
[1] K. Kościńska-Ilczyszyn, P. Żuchowski, R. Wojciechowski, S. Jeka, Opis przypadku. Hemochromatoza pierwotna z zajęciem stawów, „Reumatologia” 2013 51, 4.[2] B. Kaczorowska-Hać, M. Myśliwiec, E. Adamkiewicz-Dróżyńska, E. Miłosz, Hemochromatoza dziedziczna u dzieci, „Developmental Period Medicine”, 2017, XVII, 2.
[3] K. Sikorska, K. P. Bielawski, T. Romanowski, P. Stalke, Hemochromatoza dziedziczna – najczęstsza choroba genetyczna człowieka, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2006, nr 60.
[4] K. Derc, M. Grzymisławski, G. Skarupa-Szabłowska, Hemochromatoza pierwotna (Primary hemochromatosis), „Gastroenterologia Polska” 2001, 8 (2), s. 181–188.
[5] M. Madej, Hemochromatoza, „Przegląd Reumatologiczny” 2009, nr 1 (25), s. 9.
[6] EASL, EASL practical guidance for HFE hemochromatosis, „Journal of Hepatology” 2010 vol. 53/ 3–22.
[7] K. Sikorska, K. P. Bielawski, T. Romanowski, P. Stalke, Hemochromatoza dziedziczna – najczęstsza choroba genetyczna człowieka, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2006, nr 60.
[8] K. Derc, M. Grzymisławski, G. Skarupa-Szabłowska, Hemochromatoza pierwotna (Primary hemochromatosis), „Gastroenterologia Polska” 2001, 8 (2), 181–188.
[9] EASL, EASL practical guidance for HFE hemochromatosis, „Journal of Hepatology” 2010 vol. 53/ 3–22.
